Site logo
searchclose
Artikelen
Vacatures
Bedrijven
search
add
Banner

Erik Whien: “Hebriana is een oefening in autonomie”

Door Zwolse Theaters
schedule 21 min
location_on [xx]km
Regisseur Erik Whien koestert een oeverloze interesse voor de psychologie van familiedynamieken. Dat heeft enigszins te maken met de levensfase waarin hij verkeert: de fase van kinderen krijgen en ouders verliezen. Zelfs als hij achteloos naar het achtuurjournaal kijkt, dringt de psycholoog in hem zich op: “Als ik Rutte op tv zie praten, denk ik: uit wat voor gezin komt hij?”

Erik Whien werpt een blik in de zaal. Zijn ogen lopen rustig over het decor in de studio van Het Nationale Theater. “Ik ben als regisseur eigenlijk al twintig jaar bezig met familieopstellingen, bedacht ik me laatst. Het theater is een dankbaar medium om familieverhoudingen inzichtelijk te maken en psychologisch uit te pluizen. Waar de acteurs zich bevinden op het toneel – dichtbij elkaar, ver van elkaar af, rug naar het publiek – is een goed middel om onderlinge verhoudingen tussen personages uit te beelden.”

Eerder dit jaar regisseerde Whien de voorstellingen Sea Wall en De Zaak Shell. De jonge acteur Emmanuel Ohene Boafo won de Louis d’Or voor zijn rol in de eerste en Jaap Spijkers de Arlecchino voor zijn bijrol in de tweede. Met Hebriana van de Zweedse schrijver Lars Norén regisseert Whien zijn eerste grote zaal voorstelling bij Het Nationale Theater. “Toen Eric de Vroedt vroeg mij om huisregisseur bij Het Nationale Theater te worden, wist ik direct dat ik gebruik wilde maken van het geweldige ensemble dat hier rondloopt om een groot familiedrama te maken.”

Hoe kwam deze tekst van Lars Norén op jouw pad?

“Ik zag Hebriana voor het eerst tijdens mijn opleiding in Maastricht. Het stuk werd toen opgevoerd door studenten. De Vlaamse acteur Peter De Graef regisseerde het. Het is nu al 21 jaar geleden, maar het stuk heeft mij nooit helemaal verlaten. Het is één van Noréns minst bekende stukken, maar het bevat veel van de elementen die ik in het theater het waardeer: er worden grote existentiële en psychologische thema’s opgevoerd, en het stuk is tegelijkertijd ongelofelijk grappig. Als je een zaal kan laten lachen en naar eenzame plek kan brengen, ben je wat mij betreft geslaagd.”

Hebriana gaat over een familie die in 1986 tijdens Midzomer bij elkaar komt. In het stuk wordt terloops gerefereerd aan de ecologische, politieke en maatschappelijke wanhoop van die tijd. Een vergelijking tussen toen en nu is snel gemaakt.

“Midzomer is in Zweden een feestdag waarop families samenkomen, net als tijdens Kerstmis. Tijdens zo’n samenkomst, praat je met elkaar en wordt het afgelopen jaar beschouwd. ‘Wat was dit eigenlijk voor jaar?’ 1986 was een rampjaar. Het was het jaar van de kernramp in Tsjernobyl, de moord op de Zweedse premier Olof Palme en de Aidsepidemie was in volle gang.” “Als regisseur ben ik benieuwd naar de diepere laag. Niet naar wat die gebeurtenissen voor het land hebben betekent, maar naar wat die gebeurtenissen doen met dít gezin, met de mensen die ik hier voor mij zie. Ik zit naar een familie te kijken zoals ik ze ken en zou publiek niet het gevoel willen geven dat dit een historisch drama is. Mijn interesse ligt op universeel en menselijk niveau.”

“Al vind ik het zeker ontluisterend om te zien dat we ons sinds de jaren 80 al druk maakten om het klimaat, dat we de sociaaldemocratie toen al aan de wilgen hingen en dat het bedrijfsleven de staat toen al in z'n binnen zak had. Je zult in dit stuk zinnen horen die in de jaren 80 door Norén zijn opgeschreven waarvan het lijkt alsof ze in 2021 zijn bedacht. Er wordt mij weleens gevraagd waarom ik zoveel repertoire speel. Maar om een mening te vormen over het heden, heb je het verleden nodig. Goede stukken zijn tijdloos.”

Had je de insteek snel te pakken of was het een zoektocht?

“Een goed stuk toont zich niet meteen. Een tekst is geniaal als je tijdens het repeteren merkt dat het nooit teleur stelt. We zitten nu in week 7 van de repetities en we graven steeds dieper in de personages. De grote vraag die mij tijdens de voorbereiding bezighield was: waarom heeft Lars Norén dit stuk Hebriana genoemd? Anders dan bij Hamlet is ‘de jongste zus’ Hebriana niet in elke scene te vinden, maar begeeft ze zich eerder aan de rand. In de loop van de repetities ben ik die titel als een soort verkapte regieaanwijzing van Norén gaan zien: luister naar haar!”

“In het stuk beschrijft Norén Hebriana als ‘licht autistisch’. Ik durfde daar niet te veel aannames over te doen, daarom zijn we in gesprek gegaan met een klinisch psycholoog. Ik besefte dat Hebriana niet ‘ziek’ is, maar een ander perspectief op de werkelijkheid heeft. De familie en hun aanhang hebben met elkaar een consensus over wat de werkelijkheid is. Hebriana ervaart die werkelijkheid anders, maar het is niet zo dat de werkelijkheid van de moeder en de zussen belangrijker is dan de werkelijkheid van Hebriana. Dat is de sleutel geweest. Het gaat om perspectief.”

“In het theater ervaar je ook een andere werkelijkheid. Je kunt spelen met tijd en ruimte – er gelden andere regels. Op een gegeven moment dacht ik: Hebriana voelt zich waarschijnlijk als een vis in het water in het theater. De regels van het theater sluiten aan bij de manier waarop zij naar de werkelijkheid kijkt. Het stuk gaat over een familieweekend waar Hebriana te gast is. Op het toneel probeer ik het om te draaien: Hebriana voelt zich thuis, terwijl de rest van het gezelschap te gast is.”

Ik kan me voorstellen dat het erg lastig is om een autistisch personage te regisseren.

“Ik vind dat eerlijk gezegd nog steeds weleens lastig omdat ik daar geen eigenaarschap over heb. Ook voor Soumaya [Ahouaoui, red.] die het personage Hebriana speelt, is het een zoektocht. Die omdraaiing was de sleutel. Wat ik nu vaak tegen Soumaya zeg is: ‘Speel maar niet teveel. Speel zonder voornemens.’ Zij speelt geen toneelstukje. Als je mijn jongste zoon de vloer op stuurt, snapt hij niet dat wij daar een wereld creëren die niet bestaat. Hij kan niet liegen en neemt alles wat hij hoort en ziet mee het toneel op. Dat is wat onze Hebriana ook doet. Ze is heel ‘echt’ in die zin.”

“Ik zag laatst een geweldig interview met de schrijver Marieke Lucas Rijneveld. Ze vertelt daarin dat zij door de artsen was afgekeurd, voordat zij een bekende schrijver werd. Ze had volgens de doctoren zoveel psychische problemen dat ze nooit mee zou kunnen doen met de samenleving. Ik vond dat verbijsterend om te horen. We leven dus in een samenleving waarin iemand als Marieke Lucas Rijneveld wordt afgekeurd. De maatschappij geeft dat soort mensen een uitkering en laat ze thuis zitten. Terwijl iemand als Rijneveld een groot kunstenaar is, een poortwachter naar prachtige werelden. We delen de samenleving op in normaal en ziek. Maar wie heeft die norm bepaald? Waar ligt die lijn? Wanneer ben je niet meer gezond?”

“Ik vind het interessant om de personages in Hebriana op een spectrum te zetten. Hoe verhouden ze zich tegenover elkaar? Waar staan ze? Ze zijn allemaal gek en ze zijn allemaal normaal. Dat is mijn conclusie. Zodra je daar een verschil in gaat maken, sluit je mensen buiten. En buitensluiten is funest voor het systeem. Of dat nu gaat over een gezin of over een samenleving.”

Over jouw voorstelling Verdriet is het ding met veren zei je eerder dat die voorstelling ‘een oefening kan zijn voor het publiek om met de dood om te gaan’. Wat voor oefening is Hebriana voor het publiek?  

“In het beste geval is dit stuk een oefening in loskomen van je ouders, een oefening om een autonoom mens te worden. Het personage van Hebriana is daar het verst in. Zij vertegenwoordigt een soort autonomie. Het stuk laat zien wat ervoor nodig is om los te komen van je ouders en wat er gebeurt als je niet loskomt. Veel personages in dit stuk zijn vreselijk bang voor verandering. Ze hebben een vaste identiteit – ze zijn gewend aan bepaalde constructies en willen niet dat die veranderen.”

“Qua familieopstelling zit het gezin in Hebriana ook helemaal verkeerd in elkaar. De moeder is heel behoeftig – zoals een kind meestal is, waardoor die dochters voor de moeder moeten zorgen. De overleden vader heeft ook heel onduidelijke plek, die was heel afwezig in hun leven. Het zijn hele rijke gelaagde personages. Ze zijn niet voor een gat te vangen en ze vervelen niet. Voor de familietherapeut in mij is deze casus echt smullen.

De plek die je inneemt binnen een familie vind ik mateloos interessant. Zeker nu ik zelf een leeftijd heb bereikt waarop mijn rol binnen een familie verandert: ik heb kinderen, ben ouders verloren. Iedereen die in de zaal zit is een kind geweest van aanwezige of afwezige ouderfiguren. Ik geloof dat mensen zich altijd op een of andere manier tot hun ouders blijven verhouden, ook als die gestorven zijn.”

Fotocredits Phile Deprez

Door Zwolse Theaters
Blijmarkt 25 , 8011 ND , Zwolle
27 maart '24 ( 8:56)

Goede tips voor het veilig aansteken van de BBQ

Zomerweer en BBQ, ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Heerlijk in de tuin met vrienden, familie of collega's genieten van het weer en ondertussen lekker eten en kletsen. Zie jij er ook zo naar uit? In dit artikel geven we enkele tips voor het veilig aansteken van de BBQ.

25 maart '24 ( 8:00)

Deze drie technische tips maken je leven makkelijker

Technologie staat voor alles, maar je moet het wel omarmen. Nu is de ene technische innovatie de andere niet, maar er zijn vele die je leven een stuk kunnen vergemakkelijken. Van een slimme meter tot smartwatches, in sommige gevallen kunnen we ons bijna niet meer voorstellen hoe het leven zonder was. Nu is niet elke tip even bruikbaar, maar hier een verzameling van zaken die ervoor gaan zorgen dat jij net iets meer tijd in een dag hebt. Lees snel verder welke zaken dat zijn. 

20 maart '24 (11:41)

Personeelsplanning in de flexibele recreatiesector: hoe pak je dat aan?

In de wereld van recreatie en vrije tijd is het beheren van een personeelsplanning en werktijden een belangrijk aspect om al je plannen soepel te laten verlopen. Of het nu gaat om attractieparken, campings, vakantieoorden of evenementen: het plannen van je personeel is vaak een flinke uitdaging.

22 februari '24 ( 8:34)

Ontdek het vissersparadijs bij Hof van Zeeland

Gelegen in het groene hart van Zeeland biedt Hof van Zeeland niet alleen een rustgevend toevluchtsoord voor natuurliefhebbers en families maar ook een unieke kans voor vissers. Het vakantiepark, omarmd door schilderachtige landschappen, huisvest een prachtige vijver die een droom is voor elke visser. Of je nu een doorgewinterde visser bent of iemand die het vissen nog moet ontdekken, de visvijver bij Hof van Zeeland belooft een onvergetelijke ervaring.

12 februari '24 (11:21)

Wellness bungalows op Recreatiepark de Koornmolen

Nieuw op Recreatiepark de Koornmolen: wellness bungalows! In deze compleet vernieuwde bungalows komt u compleet tot rust. Puur genieten in de mooie natuur. 

01 februari '24 (13:40)

Vind je lichtpuntje met mensen om je heen

Tegenwoordig is er veel te doen in de wereld, van oorlog tot klimaatverandering. Het kan ervoor zorgen dat mensen de moed ietwat verliezen. Juist daarom startte SIRE in januari met haar nieuwe campagne: ‘Vind je lichtpuntje en durf te hopen’. Het is volgens de organisatie namelijk belangrijk om bij de lichtpuntjes in jouw leven stil te staan. Want, als jij hoopvol bent, dan heb je meer moed en voel je je weerbaarder. Het delen van deze lichtpuntjes moet anderen inspireren om ook hun lichtpuntjes te vinden. Op deze manier probeert SIRE de saamhorigheid te waarborgen en mensen te steunen in moeilijke tijden. 

23 november '23 (14:01)

Welkom bij Recreatiepark de Koornmolen in Zevenhuizen! Ontdek de Perfecte Mix van Natuur en Ontspanning!

Op zoek naar een idyllische plek om te ontsnappen aan de dagelijkse drukte? Recreatiepark de Koornmolen, gelegen in het betoverende Zevenhuizen, biedt de perfecte balans tussen rust, natuur en recreatie. Hier is elke dag een avontuur en elke nacht een verademing.

08 november '23 (10:16)

Genieten van een rondvaart door de Amsterdamse grachten

Wanneer je aan Amsterdam denkt, dan zullen de iconische grachten waarschijnlijk een van de eerste dingen zijn die in je opkomen. Er is geen enkele andere stad in de wereld, waarbij je dit bijzondere netwerk van kanalen tegenkomt. Oorspronkelijk waren de grachten vooral bedoeld om goederen te vervoeren, maar tegenwoordig hebben ze ook een onweerstaanbare aantrekkingskracht op de enorme aantallen toeristen vanuit de hele wereld. De grachten zijn ook onlosmakelijk verbonden met de Amsterdamse wallen, geschiedenis en cultuur van de hoofdstad. We nemen je in dit artikel mee naar het ontstaan van de grachten en geven je tips voor de ultieme beleving die een rondvaart te bieden heeft.

20 oktober '23 ( 8:27)

4 tips om je eigen kleine hotel te runnen

Het runnen van een klein hotel kan een lonende onderneming zijn, maar het kan ook complex en veeleisend zijn. Succes in de horeca gaat niet alleen over het aanbieden van een plek om te verblijven, maar om het creëren van een onvergetelijke ervaring voor je gasten. Hier zijn vier tips die je kunnen helpen om je kleine hotel succesvol te runnen.

21 augustus '23 (15:11)

E-bikes en Duurzaamheid: Hoe Elektrische Fietsen Bijdragen aan een Groenere Toekomst

In een wereld waarin duurzaamheid een steeds belangrijker thema wordt, spelen elektrische fietsen, ook wel e-bikes genoemd, een cruciale rol in de overgang naar een groenere toekomst. Deze innovatieve vervoersmiddelen bieden niet alleen gemak en plezier, maar dragen ook bij aan de vermindering van milieubelasting en bevorderen duurzame mobiliteit. In deze blogpost ontdekken we hoe e-bikes bijdragen aan duurzaamheid en waarom het kopen van een goedkope elektrische fiets bij Stella, de e-bike specialist, een verstandige keuze is.