De zes mooiste terpen en wierden langs de Waddenkust

Terp versus wierde 

Er is een enigszins etymologisch verschil tussen het woord terp en wierde. Dit hangt af van waar je staat. Een Fries noemt het terp en een Groninger noemt het een wierde. Naast de Noordelijke kustprovincies zijn er enkele wierden aangetroffen in Noord-Holland en aan de Duitse Waddenkust. In dichtbevolkte kustplaatsen zijn de meeste woonheuvels verdwenen. Dankzij de lage bevolkingsdichtheid aan onze Noordelijke kust zijn veel terpen en wierden nog tot de dag van vandaag in gebruik. Een fietstocht van zo’n 120 kilometer die begint in Godlinze en eindigt in Wijnaldum neemt je mee langs de meest iconische woonheuvels. Onderweg zijn er meer dan voldoende oude kerkjes, uitrustplekken en recreatiemogelijkheden te vinden.

Godlinze 

In Noordoostelijk Groningen vind je het piepkleine dorpje Godlinze. Rond de tweede eeuw voor Christus werd hier een oeverwal opgeworpen in de verdwenen Fivelboezem. Nederlandse kustplaatsen in de oudheid vestigden zich in deze vruchtbare kleirijke kwelderwallen. Dit waren iets hoger gelegen zandhopen die als het ware een beginnetje vormden voor een wierde.

De vroegste bewoners bleven de zandhoop versterken waardoor het een hoogte bereikte van 6,22 meter. Dit maakt Godlinze één van de hogere Groningse woonheuvels. Het centrum van de wierde wordt al meer dan 900 jaar versiert met een imposante kerk. Bezoekers aan Godlinze stappen terug in de tijd. De ruimtelijke indeling van het dorp is nog steeds goed intact gebleven door de relatief beperkte ingrepen aan het dorpsaangezicht. Bezoekers kunnen eten bij Roberto Santanera of informatie krijgen over mogelijke wandelroutes bij Cultuurinfotafel Terpen en Wierden Godlinze.

Warffum 

Warffum is een flink stuk groter dan Godlinze, met rond de 2400 inwoners. Het dorp is de perfecte plek om een levendige wierde in werking te zien. Met 8,8 meter en 16 hectare is het de grootste wierde in Nederland. Ook hier is het gebruikelijk dat de kerk bovenop de wierde torent over het uitgestrekte akkerbouwlandschap dat het Noordelijke deel van de provincie Groningen zo kenmerkt.

Hoewel de wierde een stuk jonger is dan die van Godlinze kent Warffum een bruisende gemeenschap dankzij de goede bereikbaarheid via de N363 en de spoorlijn Groningen-Roodeschool. Verder is er een huisartsenpraktijk, een supermarkt en een middelbare school te vinden, waardoor het dorp nog altijd een kernfunctie heeft voor alle omwonenden die de stad te ver vinden. Het oude kloosterdorp leent zich goed voor recreatie. Openluchtmuseum Het Hoogeland biedt een replicaweergave van het leven in de achttiende en negentiende eeuw. Bezoekers kunnen hier een historisch minidorpje bezoeken met een schooltje en een arbeiderswoning. Verder verwijst de omgeving nog sterk naar een middeleeuwse periode vol borgen, dijkjes en bruggetjes.

Ulrum 

Weer een stukje verderop ten westen van de gemeente Het Hogeland ligt Ulrum. Dit drop kent een sterke gereformeerde traditie. Het dorp ligt verspreid over twee aangrenzende wierden. Eentje bevat traditiegetrouw een kerk die in de dertiende eeuw werd gebouwd, terwijl de andere wierde voorheen dienst deed als een verhoging voor de Asingaborg. Bezoekers van dit noordelijke dorp kunnen zien hoe de nog altijd staande herenboerderijen vroeger de economische zwaargewichten in de regio waren.

Voor toeristen ligt er buiten het dorp een uitstekende camping die verbonden is aan het Hunsingokanaal. Vanaf hier is het goed mogelijk om de vormen van de twee middeleeuwse woonheuvels waar te nemen. Verder is er een supermarkt en een goede busverbinding met Lauwersoog en Groningen. 

Hallum

Eenmaal over de provinciegrens arriveert men in het Friese dorp Hallum. Hier spreekt men niet meer van een wierde maar van een terp. De Hallumse terp wordt al sinds het jaar nul bewoond maar is eerder breed dan hoog. De ruimtelijke indeling van het dorp herinnert nog altijd aan het verleden van de woonheuvel. Door moderne bebouwing is de terp minder goed waar te nemen dan de wierden in de Groningse plaatsen. Net als bij veel andere woonheuvels aan de kust was het de kerk die zich destijds inspande voor de waterkerende infrastructuur. Niet voor niets bouwden zij de nog altijd staande Sint Maartenskerk met muren die dateren uit de dertiende eeuw. Ook in Hallum had de gevestigde boerenadel het eeuwen voor het zeggen. Zij bouwden de verdwenen Offingaburg.

In het dorp is het mogelijk om te eten bij verschillende restaurants. Er is een bakkerij, een brasserie en een openluchtzwembad. Onderweg kunnen fietsers een tussenstop maken in Dokkum of 15 kilometer doorfietsen naar Leeuwarden. De Waddenkust ligt op 5 kilometer afstand. Hier vindt men tevens recreatieverblijf Het Lage Noorden met chalets en een camping.

Firdgum 

Met onder de honderd inwoners is Firdgum bij uitstek het kleinste dorp langs de route. Al voor het jaar 1000 werden er vermeldingen gemaakt van de plaats 'Ferdigheim'. Historisch gezien voorzagen de bewoners in hun behoeften met de akkerbouw. Nog steeds vindt men veel aardappelboeren en ook de acht rijksmonumenten herinneren aan dit verleden. In plaats van een centrale woonheuvel is Firdgum rijk aan zes kleinere terpen bij elkaar. Een antieke herenboerderij en het kerktorentje dat bij aankomst de aandacht trekt vallen ook onder het label rijksmonument.

Firdgum is eerder een buurtschap dan een heus dorp. Wel kunnen bezoekers die nieuwsgierig zijn naar het verleden voor 4 euro een bezoek brengen aan het Yeb Hettinga Museum. Dit museum valt ook onder een route die loopt langs archeologische opgravingen aan de Friese Waddenkust. Toeristen kunnen voor faciliteiten terecht bij het nabijgelegen stadje Franeker op zo’n 10 kilometer verderop. Deze historische Friese stad is rijk aan horeca, recreatie en rijksmonumenten.

Wijnaldum 

In de buurt van havenstad Harlingen ligt het terpdorp Wijnaldum. Net als in Firdgum gaat het hier niet om één grote woonheuvels maar meerdere kleinere. De terpenreeks ligt pal aan de waddenkust in een ingepolderd getijdenlandschap. Het betreft eigenlijk vier terpen die aansluiten op ondiep gelegen dalen en vlaktes. De terpen zelf zijn gebouwd op een natuurlijke verhoging.

Ook Wijnaldum vindt zijn oorsprong in een sterke agrarische economie. Harlingen werd destijds gebruikt als kernregio en stapelmarkt. Op nog geen 5 kilometer kan Wijnaldum bijna beschouwd worden als een buitendorp van de stad. Het is goed mogelijk dat het dorp in de toekomst tegen Harlingen aangroeit. Voor recreatie en verblijf is het daarom vanzelfsprekend dat men een bezoek brengt aan deze pittoreske stad. Vanaf Harlingen is het tevens mogelijk om naar de Waddeneilanden Terschelling of Vlieland te gaan met de veerboot. De havenstad is naast goed bevaarbare grachten rijk aan vele rijksmonumenten en cafés.

Bronnen: terpenenwierden.nl, Terpen- en wierdenland, een verhaal in ontwikkeling, Godlinze, Warffum, Ulrum, Hallum, Firdgum, Wijnaldum

Beeld: Warffum, https://terpenenwierden.nl/warffum/ 

Door: Nationale Recreatiegids/ Mila Tukker