Locatie: Teijin Auditorium, Stedelijk Museum Amsterdam
Voertaal: Engels
Toegang: entreeprijs Stedelijk Museum
Reserveren: Noodzakelijk. Mail naar reservations@stedelijk.nl, ovv naam, telefoonnummer en datum van het programma dat u wilt bijwonen.

Gekeken wordt naar het verband tussen de ontmanteling en onderdrukking van de avant-garde in de jaren ‘20 en ‘30 in Rusland en de latere wederopleving en canonisering na de val van het communisme, zowel in het Westen als in Rusland. De Russische avant-garde werd verleden tijd in de jaren ’30, nadat alle kunstenaars-groepen gelijkgeschakeld werden in een algemene 'Kunstenaarsunie'. Het lot van de Russische avant-garde was echter al in de eerste helft van de jaren ’20 bepaald. Toen emigreerden kunstenaars als Kandinsky, Chagall, Gabo, Falk en Redko. Ook vond er een stilistische herijking plaats van een grote groep gematigde avant-gardisten zoals Aristarch Lentoelov, Vladimir Lebedev en Pyotr Konchalovsky. Zij kozen uiteindelijk voor een minder vooruitstrevende of zelfs uitgesproken behoudende schilderstijl.

Na de Tweede Wereldoorlog begon in het Westelijk halfrond een nieuwe lichting kunstenaars, critici en historici belangstelling te tonen voor de Russische avant-garde. De westerse neo-avant-garde voelde zich sterk aangetrokken tot de radicale Russische esthetische strategieën en de politieke implicaties daarvan. Met aan de ene kant de Koude Oorlog en aan de andere kant het neo-marxistisch verzet tegen het kapitalisme bleef de herleving van de Russische avant-garde lange tijd van grote invloed in Europa en Noord-Amerika. De Russische avant-garde werd (opnieuw) een baken van artistieke vrijheid, radicale vernieuwing en non-conformisme.

In het Rusland na Stalin vormde de avant-garde enerzijds een belangrijk model en een inspiratiebron voor de groeperingen die in de jaren ‘60 en ‘70 opkwamen; anderzijds werd ze ook gezien als elitair en oneigen, zelfs tot lang na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.

De positie van de Russische avant-garde is ook nu nog relevant. De wens binnen de Russische politiek om de continuïteit tussen de Sovjet- en post-Sovjetperiode te benadrukken lijkt van doorslaggevende invloed op de nog altijd problematische positie van de Russische avant-garde in en ten opzichte van Rusland.

De belangrijkste vragen die op dit symposium aan de orde komen, houden verband met het politieke karakter van de avant-garde. In welke mate lieten de kunstenaars in Rusland zich leiden door de politieke context van hun werk? Of bleken hun eigen filosofische en esthetische interesses toch sterker te zijn? En in dat geval, welke strategieën pasten ze dan toe om hun esthetische onafhankelijkheid te behouden? En wat de receptie betreft: in hoeverre was de politieke context van de avant-garde bepalend voor de opleving, herbeleving, positieve receptie en uiteindelijke canonisering in het Westen?
Een breed scala aan sprekers zal ingaan op bovenstaande vragen, en ze koppelen aan de huidige tentoonstelling in het Stedelijk: Kazimir Malevich en de Russische avant-garde.

Programma donderdag 16 januari 2014
10.00 Deuren open

10.30 Welkomstwoord en inleiding door Hendrik Folkerts (curator Public Program, Stedelijk Museum Amsterdam) en Sjeng Scheijen (postdoc- onderzoeker/VENI-laureaat, Universiteit Leiden)

Sessie 1: Neo- en post-avant-garde
In de verschillende reactiveringen van de Russische avant-garde werden elementen van de avant-gardistische nalatenschap ingezet voor specifieke esthetische en filosofische doeleinden. Hoe benaderden en zagen kunstenaars deze nalatenschap, en hoe bepalend waren daarbij de verschillende canoniseringen (de receptie van de Russische avant-garde ten tijde van de Koude Oorlog bijvoorbeeld) voor hun begrip van de avant-garde? En hoe bepalend waren deze opvattingen weer voor hun reacties door middel van hun werk?

11.00  Lezing Christina Lodder (hoogleraar kunstgeschiedenis en -filosofie, University of Kent)

11.45  Vragen van het publiek

12.15  Rondetafel-gesprek met Christina Lodder (hoogleraar kunstgeschiedenis en -filosofie, University  of Kent), Natalia Murray (docent, The Courtauld Institute of Art) en Eric de Bruyn (docent kunstgeschiedenis, Universiteit Leiden), moderator: Margriet Schavemaker (hoofd onderzoek, Stedelijk Museum Amsterdam)

13.30  Einde sessie

13.30-15.00  Lunchpauze

Sessie 2: Canonisering
De canon van de Russische avant-garde is problematisch omdat er in politiek en geografisch opzicht verdeeldheid heerst over de vraag waar de Russische avant-garde precies voor staat. Waarom wordt Malevich aanbeden en is Filonov vrijwel onbekend? Deze forumdiscussie gaat in op dit probleem aan de hand van verschillende casestudy’s en legt de nadruk op de historische context, al komen ook naoorlogse opvattingen aan bod.

15.00  Korte lezingen van 20 minuten van Linda Boersma (docent kunstgeschiedenis, universiteit van Utrecht), Christina Kiaer (hoogleraar kunstgeschiedenis, Northwestern University) en Nicoletta Misler (hoogleraar moderne Oost-Europese kunst, Instituto Universitario Orientale, Napels)

16.00  Forumdiscussie, moderator: Jane Sharp (universitair professor 20ste-eeuwse kunst, Rutgers University, New Jersey)

16.30  Einde sessie

Programma vrijdag 17 januari 2014
10.30  Deuren open

10.45  Korte introductie door Sjeng Scheijen - samenvatting van de sessies op 16 januari

Sessie 3: Artistieke strategieën
Kunstenaars maken gebruik van artistieke strategieën om politieke ideeën tot uiting te brengen, maar ook om deze te omzeilen en ontkrachten. In politiek turbulente omstandigheden gebruiken kunstenaars hun creativiteit om een innerlijke wereld te scheppen die plek biedt aan excentrieke, spirituele en hoogstpersoonlijke ideeën over de werkelijkheid, die zowel specifiek aan de contemporaine politieke situatie als utopisch kunnen zijn. Dit 'innerlijke wereld'-aspect van de Russische avant-garde (in al zijn gedaanten) lijkt vaak over het hoofd te worden gezien. In deze sessie wordt dit aspect van de Russische avant-garde nader bekeken om te begrijpen hoe een antipolitieke stellingname deel kon zijn van de avant-garde.

11.00  Korte lezingen van 20 minuten door Jane Sharp (universitair hoofddocent 20ste-eeuwse kunst, Rutgers University), Tim Harte (universitair hoofddocent Russisch en mededirecteur van het Russian Flagship Program, Bryn Mawr College) en John Bowlt (hoogleraar Slavische talen en literatuur, University of Southern California)

12.00  Forumdiscussie, moderator: Inge Wierda (onafhankelijk kunsthistorica)

12.30-14.00  Lunchpauze

Sessie 4: Politiek
Zowel persoonlijke politieke opvattingen als de realiteit van het leven onder het Sovjetregime en de prerevolutionaire politiek waren van invloed op de Russische avant-garde. Hoe verhielden deze beiden zich tot elkaar? In hoeverre waren politieke opvattingen van invloed op de esthetische productie? Of was de politieke context misschien minder belangrijk dan doorgaans wordt aangenomen?

14.00  Korte lezingen van 20 minuten van Sjeng Scheijen (postdoc- onderzoeker/VENI-laureaat, Universiteit Leiden), Alexandra Shatskikh (onafhankelijk wetenschapper, Moskou) en Susan E. Reid (hoogleraar Russische en Sovjet-kunstgeschiedenis, University of Sheffield)

15.00  Forumdiscussie, moderator: Ellen Rutten (professor Slavische Literatuur en Cultuur, UvA)

15.30  Einde sessie

15.45  Afsluiting door Margriet Schavemaker (hoofd onderzoek, Stedelijk Museum Amsterdam)

16.30  Einde van het symposium

© Nationale Recreatiegids